Ηλεκτρονική Ταυτότητα-Προσ.Αριθμός στο χέρι η το μέτωπο και το Κενό ταυτότητας (identity gap)..

Γράφει ο Αστέρης Θ. Γκίρμπας, Δικηγόρος, Υπ. Δ.Ν.

Το «κενό ταυτότητας» εμφανίζεται στη βιβλιογραφία για να εξηγήσει τη διάσταση ανάμεσα στα αναγνωριστικά των συσκευών ταυτοτήτων και τα αναγνωριστικά των οντοτήτων που αυτές ταυτοποιούν. Η λύση που προτείνεται για την αντιμετώπισή του είναι η ενσωμάτωση της ταυτότητας στο ανθρώπινο σώμα, συνήθως με τη μορφή της εμφύτευσης της συσκευής. Στην παρούσα μελέτη υποστηρίζεται ότι η πρόσφατη αναγραφή του Προσωπικού Αριθμού στα δελτία ταυτότητας συνιστά βήμα προς τη γεφύρωση του κενού. Επομένως, πρέπει να οξύνει τα αντανακλαστικά μας, ούτως ώστε να είμαστε σε θέση να αγωνιστούμε για την υπεράσπιση της ελευθερίας και της σωματικής μας αξιοπρέπειας.

Λέξεις-κλειδιά:
Κενό ταυτότητας – Συστήματα επιτήρησης – Εμφυτεύματα RFID/NFC – Προσωπικός Αριθμός – Επαλήθευση ταυτότητας – Απαραβίαστο του σώματος – Πολιτική ελευθερία – Αυτεξούσιο – Κατ’ εικόνα

I. Το κενό ταυτότητας
Στο άρθρο τους με τον προκλητικό τίτλο: “I am not a number: Conceptualising identity in digital surveillance” (2021), που δημοσιεύθηκε στο 67ο τεύχος του περιοδικού Technology in Society, οι Victoria Wang & John Tucker1 αναφέρονται συνοπτικά σε ένα φαινόμενο, παράλληλα ένα «πρόβλημα», που εντοπίζουν και επιδιώκουν να «λύσουν» οι σπουδές επιτήρησης. Το ονομάζουν πρόβλημα του κενού ταυτότητας ή, αλλιώς, του κενού οντότητας-αναγνωριστικού (entity-identifier gap).

Το κενό ταυτότητας σημαίνει ότι, ενώ η επιτήρηση των συσκευών ταυτότητας είναι βέβαιη και διαρκής, εξ αιτίας της διάστασης που μπορεί να διαθέτουν οι συσκευές σε σχέση με τον κάτοχό τους, συχνά μπορεί να αποδίδουν εσφαλμένες πληροφορίες αναφορικά με τη συμπεριφορά του.

Με τα λόγια τους:

Συνήθως, αυτό που μετράει μια κατάσταση επιτήρησης [surveillance situation] είναι πληροφορίες αναφορικά με τις συμπεριφορές οντοτήτων που είναι ψηφιακές συσκευές. Η επιτήρηση των συσκευών είναι άμεση, ενώ η επιτήρηση των χρηστών των συσκευών είναι έμμεση – τα δεδομένα αφορούν τη συσκευή.

Απλοποιώντας το, μπορεί να έχω δανείσει την κάρτα τραπέζης μου σε κάποιον τρίτο. Όταν αυτός θα κάνει χρήση της κάρτας μου για να πραγματοποιήσει ηλεκτρονικές συναλλαγές, τα προϊόντα που θα αγοράσει δεν θα συνάδουν με το προφίλ μου.

Αν, για παράδειγμα, έδωσα την κάρτα μου στο παιδί μου, το οποίο τη χρησιμοποιεί για να αγοράσει παιχνίδια από μια διαδικτυακή πλατφόρμα, η χρήση της θα μοιάζει κάπως παράδοξη στο σύστημα επιτήρησης συναλλαγών της τράπεζας. Το τελευταίο έχει συνηθίσει να βλέπει αυτήν την κάρτα, να αγοράζει βιβλία, να πληρώνει ηλεκτρονικά παράβολα, τις φορολογικές μου υποχρεώσεις κ.ο.κ., πάντως όχι να παίζει παιχνίδια.

Για τους συγγραφείς του άρθρου, η παραδοξότητα αυτή προκαλεί μία έλλειψη προβλεψιμότητας, που δυσχεραίνει την επιτήρηση. Συνεχίζοντας:

Ένα δεύτερο θεμελιώδες πρόβλημα για τα συστήματα επιτήρησης στα οποία οντότητες είναι οι άνθρωποι έχει να κάνει με το εξής: Πώς θα γεφυρώσουμε το κενό ταυτότητας [identity gap] μεταξύ των αναγνωριστικών των συσκευών και των αναγνωριστικών των χρηστών (έμφαση στο πρωτότυπο).

Και είναι αποκαλυπτικό το πώς θα λυθεί το πρόβλημα:

Γενικά, η γεφύρωση του κενού προκύπτει από μια διαδικασία εύρεσης ενός προσωπικού αναγνωριστικού που αντιστοιχεί στο αναγνωριστικό της συσκευής.

Ο Amaal Graafstra, ένας πρωτοπόρος bodyhacker, σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στην Katina Michael2 αναφορικά με την ανάπτυξη μιας εφαρμογής πληρωμών μέσω εμφυτεύματος NFC τεχνολογίας, έθεσε το ζήτημα πιο γλαφυρά. Με τα λόγια του:

Το εμφύτευμα «δένει τη βιολογική ταυτότητά σου με την ψηφιακή [it bonds your biological identity to your digital identity]».

Τεχνολογίες κοντινού πεδίου (Near Field Communication, NFC) παρέχουν σήμερα τη δυνατότητα μετάδοσης πολυπλοκότερων δομών δεδομένων. Κατά συνέπεια, τα νέα εμφυτεύματα παρέχουν βελτιωμένες δυνατότητες κρυπτογράφησης και, επομένως, μεγαλύτερη ασφάλεια.

Η σύγκλιση ανθρώπου-μηχανής εξυπηρετεί την επιτήρηση και δίνει λύση στο πρόβλημα του κενού ταυτότητας. Η εφαρμογή της δεν προτείνεται μόνον από ορισμένους εκκεντρικούς παράφρονες, όπως ο Graafstra, αλλά ακόμη και από συστημικά χείλη.

Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Pawel Rotter, μέλος του Institute for the Prospective Technological Studies (IPTS) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, από κοινού με την Barbara Daskala και τον Ramón Compañó, μέλος της αρχής κυβερνοασφάλειας της ΕΕ (European Union Agency for Cybersecurity, ENISA), δημοσίευσαν, ήδη από το 2008, άρθρο στο περιοδικό IEEE Technology and Society Magazine, με τίτλο, “RFID implants: Opportunities and challenges for identifying people”3.

Στο εν λόγω άρθρο, διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

Εμφυτεύματα RFID μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον καθένα χωρίς καμία εξαίρεση, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων με γνωστικές αναπηρίες, εφ’ όσον θέλουν να δεχτούν το εμφύτευμα [sic]. Ο χρήστης είναι πάντα ταυτοποιήσιμος ακόμη και αν διαθέτει έλλειψη συνειδήσεως ή δεν κουβαλάει καθόλου έγγραφα ταυτότητας (έμφαση στο πρωτότυπο).

Στο ίδιο άρθρο, οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι τα εμφυτεύματα, όταν λειτουργούν με σκοπό την επαλήθευση της ταυτότητας του χρήστη, είναι ταυτόχρονα κάτι που έχω (something I have) και κάτι που είμαι (something I am). Κανείς δεν μπορεί να «κλέψει το σώμα μου». Ή μήπως μπορεί;4

ΙΙ. Η σχέση με τον Προσωπικό Αριθμό
Τι συμπέρασμα μπορεί να συναχθεί από τα παραπάνω σε σχέση με την αναγραφή του Προσωπικού Αριθμού στα δελτία ταυτότητας και την αποθήκευσή του στο πλίνθιο (τσιπ) RFID που πλέον αυτά διαθέτουν;

Αν εφαρμόσουμε την παραπάνω έννοια του κενού ταυτότητας, παρατηρούμε ότι, πράγματι, δένεται ένα προσωπικό αναγνωριστικό (ο Προσωπικός Αριθμός) με τη συσκευή. Με άλλα λόγια, ο αριθμός, πλέον, χαρακτηρίζει τόσο την οντότητα του προσώπου όσο και την οντότητα της συσκευής (ηλεκτρονικής κάρτας). Συνεπώς, αποτελεί ένα βήμα προς τη γεφύρωση του κενού οντότητας-αναγνωριστικού. Θέλει να επιτύχει την επιτήρηση της συμπεριφοράς του προσώπου μέσω της επιτήρησης της συσκευής.

Είναι ένα βήμα, αλλά δεν είναι το καθοριστικό. Ο Προσωπικός Αριθμός είναι κάτι που γνωρίζω (something I know) και ταιριάζει με το δελτίο – κάτι που έχω (something I have). Αν αυτό που έχω, δεν ταυτίζεται με αυτό που γνωρίζω, τότε η επαλήθευση δεν επιτυγχάνεται. Με παρόμοιο τρόπο λειτουργεί, παραδείγματος χάριν, η επαλήθευση του PIN πριν από τη συναλλαγή μέσω τραπεζικής κάρτας με τα ATM.

Δεν θα μπορούσα, όμως, άραγε να πάρω το δελτίο ταυτότητας του αδερφού μου (με τον οποίο μοιάζουμε πολύ), χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα και τον Προσωπικό του Αριθμό; Από τη στιγμή που ο αριθμός αναγράφεται στο δελτίο, όταν έχω πρόσβαση στο τελευταίο, έχω και τη δυνατότητα να τον απομνημονεύσω.

Ίσως ο παραπάνω είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα συμβούλεψε την κυβέρνηση (στην παράγραφο 3 της υπ’ αριθ. 1/2025 γνωμοδότησης της) να επαναξιολογήσει την υποχρεωτική αναγραφή του Προσωπικού Αριθμού στο δελτίο ταυτότητας. Το μέτρο δεν μοιάζει και πολύ αποτελεσματικό για το σκοπό της επαλήθευσης της ταυτότητας. Αντ’ αυτού η Αρχή προτείνει τη διαγραφή του αριθμού από το δελτίο και την αυτόματη επικοινωνία μεταξύ της ετικέτας του δελτίου ταυτότητας και της συσκευής ανάγνωσης.

Ούτε, όμως, και η παραπάνω λύση γεφυρώνει απόλυτα το κενό οντότητας-ταυτότητας. Αφ’ ενός, μπορεί αυτοβούλως ο αδερφός μου να μού αποκαλύψει τον Προσωπικό του Αριθμό, παραχωρώντας μου την ίδια στιγμή τη συσκευή ταυτότητάς του. Αφ’ ετέρου, μπορώ να κλέψω τη συσκευή της ταυτότητάς του και, με τον κατάλληλο εξοπλισμό, να διαβάσω τα δεδομένα που μεταδίδει η ετικέτα.

Η συσκευή Proxmark αποτελεί ένα επιτυχημένο παράδειγμα τεχνολογικής εφαρμογής που μπορεί να διαβάσει χωρίς εξουσιοδότηση τα δεδομένα μετάδοσης των ετικετών RFID. Στην ιστοσελίδα της εταιρείας διαβάζουμε ότι:

Η Proxmark είναι ένα εργαλείο-ελβετικός σουγιάς για τα RFID, που επιτρέπει τη διαντίδραση τόσο υψηλής όσο και χαμηλής επικοινωνίας με μια πληθώρα ετικετών RFID και συστημάτων παγκόσμια.

Συσκευές Proxmark χρησιμοποιούνται ήδη για την πραγματοποίηση της λαθρακρόασης ή της κλωνοποίησης ετικετών συσκευών παρόμοιων με τα δελτία ταυτότητας Ελλήνων πολιτών. Επομένως, εξακολουθούν να υφίστανται κίνδυνοι ασφάλειας των δεδομένων.

Επίσης, εξακολουθεί –και αυτό πιστεύω ενοχλεί πιο πολύ τις εταιρείες ψηφιακών τεχνολογιών και τις κυβερνήσεις των διαφόρων κρατών– να υπάρχει η αδυναμία καθολικής επιτήρησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

ΙΙΙ. Ορισμένα συμπεράσματα
Η φρικτή λύση στο πρόβλημα του κενού ταυτότητας είναι, επομένως, το δέσιμο του προσωπικού αναγνωριστικού με την οντότητά μας. Με άλλα λόγια, η ενσωμάτωση –εμφύτευση ή αποτύπωση– του μοναδικού, ισόβιου αναγνωριστικού στο σώμα μας. Εδώ έχουμε την ευκαιρία να βγάλουμε ορισμένα περαιτέρω συμπεράσματα:

Πρώτον, το κενό ταυτότητας είναι πρόβλημα, ανάλογα με την οπτική την οποία καθένας το βλέπει. Αν η επιτήρηση του ανθρώπου αποτελεί σκοπό της κρατικής δράσης, τότε πράγματι το κενό ταυτότητας είναι ένα πρόβλημα. Αν, από την άλλη, η επιτήρηση είναι κάτι κακό, δηλαδή, αν κάποιος συμμερίζεται μια φιλελεύθερη αντίληψη της κρατικής δράσης, σύμφωνα με την οποία όσα περισσότερα ξέρει το κράτος τόσο το χειρότερο, τότε το κενό ταυτότητας-οντότητας δεν είναι πρόβλημα. Αντιθέτως, είναι ευτύχημα που (εξακολουθεί να) υπάρχει.

Δεύτερον, το ζήτημα είναι, όπως λέμε, αξιολογικό. Όποιος, επομένως, θεωρεί πως η ασφάλεια είναι μια αξία ανώτερη της ελευθερίας, πρέπει να γνωρίζει ότι η άποψή του οδηγεί αναπόφευκτα στην επέμβαση στο απαραβίαστο του ανθρώπινου σώματος. Πολύ περισσότερο, όταν κάποιος δεν εξετάζει καθόλου το ζήτημα της επίδρασης στην ελευθερία και την ιδιωτική ζωή τέτοιων τεχνολογιών, ή, όταν κάποιος θεωρεί ότι το ζήτημα αυτό έχει πολύ μικρή αξία, με τη στάση του αυτή προοικονομεί την επέμβαση στη σωματική αξιοπρέπειά μας για λόγους επιτήρησης της συμπεριφοράς.

Όταν, λοιπόν, κάποιος θεωρεί «ψεκασμένο» κάποιον που υποστηρίζει ότι ο Προσωπικός Αριθμός θέτει σοβαρότατα θέματα ελευθερίας, λειαίνει το δρόμο για την καθολική επέμβαση της βιο-εξουσίας στα σώματά μας.

Τρίτον, οι προφητείες και τα ιερά κείμενα, όπως είναι φυσικά η Αποκάλυψη του Ιωάννη, σύμφωνα με τα οποία θα χαραχτεί ο αριθμός του Θηρίου στο σώμα όλων των ανθρώπων, αποκτούν μια εκπληκτική επικαιρότητα. Δεν επιθυμώ να πω περισσότερα, επειδή δεν είμαι άξιος και φοβάμαι την κρίση του Θεού, που μας λέει ότι όποιος αφαιρέσει ή προσθέσει κάτι από αυτά που λέει το Βιβλίο της Αποκάλυψης θα πάθει τρομερά πράματα. Και δεν επιθυμώ να τα πάθω. Αλλά, παρατηρώ θαμπωμένος ακόμη ένα θαύμα του Θεού και, μάλιστα, ένα θαύμα που τυπώθηκε σε σελίδες βιβλίων, για να μην υπάρχει κανένας που να μπορεί να το αμφισβητήσει. Διότι, όσα μας έλεγαν ψαράδες από τη Γαλιλαία πριν από 2000 χρόνια ή γέροντες –σαν τον όσιο Παΐσιο– που με το ζόρι βγάλανε το δημοτικό, επιβεβαιώνονται σήμερα από μελέτες και δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά.

Τέταρτον και τελευταίο, ακόμη και αν είμαι σίγουρος ότι το παραπάνω οδηγεί με βεβαιότητα στην ενσωμάτωση του αριθμού στον άνθρωπο, δεν θα το προέβαλα σαν επιχείρημα στους δικαστές του Συμβουλίου της Επικρατείας! Διότι έχουν ένα έτοιμο αντεπιχείρημα, το οποίο εξετάστηκε ήδη με την υπ’ αριθμ. 1090/2018 απόφαση του Δ΄ Τμήματος του Δικαστηρίου. Και, το αντεπιχείρημα λέει ότι:

Το παράπονο μερικών ότι θα έρθει κάποια στιγμή που θα εμφυτευτεί το τσιπ με τον αριθμό (τότε αφορούσε τον ΑΜΚΑ) στο σώμα μας έχει να κάνει με «πιθανολογήσεις των αιτούντων για μελλοντικές παραβιάσεις, κατά τους ισχυρισμούς τους, δικαιωμάτων τους και κατά τούτο είναι απαράδεκτος» (σκέψη 14).

Με άλλα λόγια, το Δικαστήριο λέει, ας περιμένουμε μέχρι να εκδοθεί το διάταγμα που θα διατάζει να εμφυτευτεί ή να χαραχτεί στα σώματά μας ο αριθμός και τότε θα το εξετάσει.

Όμως, ποιος μας λέει ότι τότε θα έχει το σθένος το Δικαστήριο να πάρει μια απόφαση υπέρ της ελευθερίας;

Εκεί βρίσκεται κατά τη γνώμη μου το πρόβλημα. Και ο λόγος για τον οποίον αντιτίθεμαι στον Προσωπικό Αριθμό δεν είναι τόσο ο θρησκευτικός, όσο ο πολιτικός. Ελευθερία! Το ζήτημα είναι να προστατευτούμε από τη σφαίρα μιας σκοτεινής εξουσίας. Και βέβαια, αυτή η ελευθερία, είναι το δώρο του Θεού στον άνθρωπο, που επιβεβαιώνεται από την παρατήρηση της συμπεριφοράς μας. Ο άνθρωπος είναι αυτεξούσιος. Προτού να δράσει, αποφασίζει. Μια εξουσία που θέλει να αφαιρέσει τη δυνατότητα να σκεφτόμαστε πριν δράσουμε και να αποφασίζουμε ελεύθερα είναι αντίθετη στο έργο του Θεού. Και, εκτός του ότι είναι, για αυτό το λόγο, βδέλυγμα ενώπιόν Του, είναι και καταδικασμένη να αποτύχει.

1
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0160791X21002475?via%3Dihub [τελευταία προσπέλαση: 12/05/2025]

2
https://ieeexplore.ieee.org/document/7539255 [τελευταία προσπέλαση: 12/05/2025]

3
https://ieeexplore.ieee.org/document/4538979 [τελευταία προσπέλαση: 12/05/2025]

4
Θα ήταν ιδιαιτέρως επωφελής η παρακολούθηση μιας ταινίας μικρού μήκους του 2005 που έχει τον τίτλο “Smart Card” (διαθέσιμη στο Youtube με ελληνικούς υποτίτλους).