Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΔΟΥΛΕΙΑ: ΠΩΣ ΕΞΑΣΦΑΛΙΖΟΥΝ ΟΙ ΤΥΡΑΝΝΟΙ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ?

Μετάφραση: Απολλόδωρος  | Étienne de La Boétie | Διάβαστε το εδώ

ÉTIENNE DE LA BOÉTIE

Ο Étienne de La Boétie ήταν Γάλλος νομικός, ποιητής και πολιτικός θεωρητικός, ο οποίος έμεινε περισσότερο γνωστός ως το θέμα του δοκιμίου του Μιχαήλ ντε Μοντέν "Περί φιλίας" και για το δικό του δοκίμιο "Ο λόγος περί εθελοντικής δουλείας".

Ο Montaigne γράφει ότι για πρώτη φορά άκουσε ότι ο La Boétie ήταν ο συγγραφέας του "Discorse" και ότι αυτή ήταν η αρχή μιας φιλίας "την οποία στη συνέχεια βελτιώσαμε και διατηρήσαμε, για όσο καιρό ο Θεός είχε την ευχαρίστηση να μας συνεχίσει μαζί, τόσο τέλεια, απαραβίαστη και ολοκληρωμένη, ώστε σίγουρα κάτι παρόμοιο δύσκολα μπορεί να βρεθεί στην ιστορία, και μεταξύ των ανθρώπων αυτής της εποχής, δεν υπάρχει κανένα σημάδι ούτε ίχνος οποιουδήποτε τέτοιου πράγματος σε χρήση".

Ο La Boétie αναγνωρίζει διάφορους τρόπους με τους οποίους οι τύραννοι εξασφαλίζουν τη συνεργασία των καταπιεσμένων.

Είναι αλήθεια ότι στην αρχή οι άνθρωποι υποτάσσονται υπό τον καταναγκασμό και με τη βία- αλλά όσοι έρχονται μετά από αυτούς υπακούουν χωρίς τύψεις και εκτελούν πρόθυμα ό,τι έκαναν οι προκάτοχοί τους επειδή έπρεπε. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι που γεννιούνται κάτω από το ζυγό και στη συνέχεια τρέφονται και ανατρέφονται στη δουλεία αρκούνται, χωρίς περαιτέρω προσπάθεια, να ζουν στη γενέτειρά τους, χωρίς να γνωρίζουν οποιαδήποτε άλλη κατάσταση ή δικαίωμα και θεωρώντας ως απολύτως φυσική την κατάσταση στην οποία γεννήθηκαν. Δεν υπάρχει, ωστόσο, κανένας κληρονόμος τόσο σπάταλος ή αδιάφορος που να μην εξετάζει μερικές φορές τα λογιστικά βιβλία του πατέρα του για να δει αν απολαμβάνει όλα τα προνόμια της κληρονομιάς του ή αν, ενδεχομένως, τα δικαιώματά του και εκείνα του προκατόχου του δεν έχουν καταπατηθεί. Παρ’ όλα αυτά, είναι αρκετά σαφές ότι η ισχυρή επιρροή του εθίμου δεν είναι από καμία άποψη πιο επιτακτική από αυτήν, δηλαδή τη συνήθεια στην υποταγή. Λέγεται ότι ο Μιθριδάτης εκπαιδεύτηκε να πίνει δηλητήριο. Όπως αυτός, έτσι κι εμείς μαθαίνουμε να καταπίνουμε και να μη βρίσκουμε πικρό το δηλητήριο της υποτέλειας…

ΥΠΑΚΟΗ ΑΠΟ ΕΘΙΜΟ ΚΑΙ ΣΥΝΗΘΕΙΑ

…Είμαι της γνώμης ότι πρέπει να λυπάται κανείς εκείνους που, από τη γέννησή τους, φτάνουν με το ζυγό στο λαιμό τους. Θα πρέπει να τους αθωώνουμε και να τους συγχωρούμε, αφού δεν έχουν δει ούτε τη σκιά της ελευθερίας και, όντας τελείως ανυποψίαστοι, δεν μπορούν να αντιληφθούν το κακό που υπέστησαν μέσω της δικής τους σκλαβιάς. Αν υπήρχε όντως μια χώρα όπως αυτή των Κιμμερίων που αναφέρει ο Όμηρος, όπου ο ήλιος λάμπει διαφορετικά από τη δική μας, ρίχνοντας σταθερά τη λάμψη του για έξι διαδοχικούς μήνες και αφήνοντας στη συνέχεια την ανθρωπότητα να κοιμάται στο σκοτάδι μέχρι να επιστρέψει στο τέλος ενός άλλου εξαμήνου, θα έπρεπε να εκπλαγούμε όταν μάθουμε ότι όσοι γεννιούνται κατά τη διάρκεια αυτής της μακράς νύχτας συνηθίζουν τόσο πολύ το σκοτάδι της πατρίδας τους, ώστε αν δεν τους έλεγαν για τον ήλιο δεν θα είχαν καμία επιθυμία να δουν το φως;

Ποτέ δεν νοσταλγεί κανείς κάτι που δεν έχει γνωρίσει ποτέ- η νοσταλγία έρχεται μόνο μετά την απόλαυση και αποτελεί, μέσα στην εμπειρία της θλίψης, την ανάμνηση της προηγούμενης χαράς. Είναι πραγματικά στη φύση του ανθρώπου να είναι ελεύθερος και να επιθυμεί να είναι έτσι, ωστόσο ο χαρακτήρας του είναι τέτοιος που ενστικτωδώς ακολουθεί τις τάσεις που του δίνει η εκπαίδευσή του.

Ας παραδεχτούμε λοιπόν ότι όλα εκείνα τα πράγματα στα οποία έχει εκπαιδευτεί και συνηθίσει φαίνονται φυσικά στον άνθρωπο και ότι μόνο εκείνα είναι πραγματικά εγγενή γι’ αυτόν που δέχεται με την πρωτόγονη, ανεκπαίδευτη ατομικότητά του. Έτσι η συνήθεια γίνεται ο πρώτος λόγος για την εθελοντική δουλεία. Οι άνθρωποι μοιάζουν με τα όμορφα άλογα των αγώνων που πρώτα δαγκώνουν το μαστίγιο και αργότερα τους αρέσει, και ανυψώνονται για λίγο κάτω από τη σέλα και σύντομα μαθαίνουν να απολαμβάνουν να επιδεικνύουν την ιππασία τους και να καμαρώνουν περήφανα κάτω από τους ιμάντες τους. Παρομοίως οι άνθρωποι θα συνηθίσουν στην ιδέα ότι ήταν πάντα υποταγμένοι, ότι οι πατέρες τους ζούσαν με τον ίδιο τρόπο- θα νομίζουν ότι είναι υποχρεωμένοι να υποφέρουν αυτό το κακό και θα πείσουν τον εαυτό τους με το παράδειγμα και τη μίμηση των άλλων, επενδύοντας τελικά σε αυτούς που τους διατάζουν με ιδιοκτησιακά δικαιώματα, με βάση την ιδέα ότι πάντα έτσι ήταν.

Υπάρχουν πάντα μερικοί, καλύτερα προικισμένοι από τους άλλους, που αισθάνονται το βάρος του ζυγού και δεν μπορούν να συγκρατηθούν από το να προσπαθήσουν να τον αποτινάξουν: αυτοί είναι οι άνθρωποι που δεν εξημερώνονται ποτέ κάτω από την υποταγή και που πάντα, όπως ο Οδυσσέας σε στεριά και θάλασσα αναζητώντας συνεχώς τον καπνό της καμινάδας του, δεν μπορούν να εμποδίσουν τον εαυτό τους να κοιτάξουν γύρω τους για τα φυσικά τους προνόμια και να θυμηθούν τους προγόνους τους και τους προηγούμενους τρόπους τους. Αυτοί είναι στην πραγματικότητα οι άνθρωποι που, διαθέτοντας καθαρό μυαλό και διορατικό πνεύμα, δεν αρκούνται, όπως η κτηνώδης μάζα, να βλέπουν μόνο ό,τι βρίσκεται στα πόδια τους, αλλά κοιτάζουν γύρω τους, πίσω και μπροστά, και αναπολούν ακόμη και τα πράγματα του παρελθόντος για να κρίνουν εκείνα του μέλλοντος και να τα συγκρίνουν και τα δύο με την παρούσα κατάστασή τους. Αυτοί είναι εκείνοι που, έχοντας το δικό τους καλό μυαλό, το έχουν εκπαιδεύσει περαιτέρω με μελέτη και μάθηση. Ακόμη και αν η ελευθερία είχε εξαφανιστεί εντελώς από τη γη, τέτοιοι άνθρωποι θα την επινοούσαν. Γι’ αυτούς η δουλεία δεν έχει καμμία ικανοποίηση, όσο καλά μεταμφιεσμένη κι αν είναι…

…Γιατί είναι ολοφάνερο ότι ο δικτάτορας δεν θεωρεί την εξουσία του εδραιωμένη μέχρι να φτάσει στο σημείο να μην υπάρχει κανένας άνθρωπος κάτω από αυτόν που να έχει κάποια αξία.

Γι’ αυτό μπορεί να εφαρμοστεί δίκαια σε αυτόν η μομφή προς τον αφέντη των ελεφάντων που έκανε ο Θράσων και ανέφερε ο Τερέντιος:

Είσαι πράγματι τόσο υπερήφανος

επειδή διοικείς άγρια θηρία;

ΨΩΜΙ ΚΑΙ ΤΣΙΡΚΟ: ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ

Αυτή η μέθοδος που χρησιμοποιούν οι τύραννοι για να αποχαυνώνουν τους υπηκόους τους δεν μπορεί να παρατηρηθεί σαφέστερα από ό,τι έκανε ο Κύρος με τους Λυδούς αφού κατέλαβε τις Σάρδεις, την κυριότερη πόλη τους, και είχε στο έλεός του τον αιχμάλωτο Κροίσο, τον μυθικά πλούσιο βασιλιά τους. Όταν του έφεραν την είδηση ότι ο λαός των Σάρδεων είχε επαναστατήσει, θα ήταν εύκολο γι’ αυτόν να τους υποτάξει με τη βία- επειδή όμως δεν ήθελε ούτε να λεηλατήσει μια τόσο ωραία πόλη ούτε να διατηρήσει εκεί στρατό για να την αστυνομεύει, σκέφτηκε μια ασυνήθιστη λύση για να την υποτάξει. Εγκατέστησε σ’ αυτήν οίκους ανοχής, ταβέρνες και δημόσιους αγώνες και εξέδωσε τη διακήρυξη ότι οι κάτοικοι έπρεπε να τους απολαμβάνουν. Βρήκε αυτόν τον τύπο φρουράς τόσο αποτελεσματικό, ώστε δεν χρειάστηκε ποτέ ξανά να τραβήξει το σπαθί εναντίον των Λυδών… Μη φανταστείτε ότι υπάρχει πουλί που πιάνεται πιο εύκολα με δόλωμα, ούτε ψάρι που στερεώνεται πιο γρήγορα στο αγκίστρι με σκουληκιασμένο δόλωμα, απ’ ό,τι είναι όλοι αυτοί οι φτωχοί ανόητοι που εξαπατώνται με το παραμικρό φτερό που περνάει, ας πούμε, μπροστά από το στόμα τους. Πραγματικά, είναι θαυμαστό το γεγονός ότι αφήνουν τον εαυτό τους να πιαστεί τόσο γρήγορα με το παραμικρό γαργάλημα της φαντασίας τους. Τα θεατρικά έργα, οι φάρσες, τα θεάματα, οι μονομάχοι, τα παράξενα θηρία, τα μετάλλια, οι εικόνες και άλλα τέτοια οπιούχα, αυτά ήταν για τους αρχαίους λαούς το δόλωμα προς τη δουλεία, το τίμημα της ελευθερίας τους, τα όργανα της τυραννίας.

…Οι τύραννοι μοίραζαν απλόχερα, ένα μπούσελ σιτάρι, ένα γαλόνι κρασί και ένα σεστέρτι: και τότε όλοι φώναζαν ξεδιάντροπα: “Ζήτω ο βασιλιάς!”. Οι ανόητοι δεν συνειδητοποιούσαν ότι απλώς ανακτούσαν ένα μέρος της δικής τους περιουσίας και ότι ο ηγεμόνας τους δεν θα μπορούσε να τους δώσει αυτό που έπαιρναν χωρίς πρώτα να τους το πάρει. Κάποιος μπορεί μια μέρα να έπαιρνε ένα σεστέρτι και να χορταίνει στη δημόσια γιορτή, επαινώντας τον Τιβέριο και τον Νέρωνα για την όμορφη γενναιοδωρία τους, ο οποίος την επομένη θα αναγκαζόταν να εγκαταλείψει την περιουσία του στη φιλαργυρία τους, τα παιδιά του στη λαγνεία τους, το ίδιο του το αίμα στη σκληρότητα αυτών των υπέροχων αυτοκρατόρων, χωρίς να προβάλλει μεγαλύτερη αντίσταση από μια πέτρα ή ένα κούτσουρο δέντρου…

ΣΥΜΒΟΛΑ ΚΑΙ ΣΤΟΛΙΔΙΑ: ΕΜΠΝΕΟΝΤΑΣ ΔΕΟΣ

…Οι πρώτοι βασιλείς της Αιγύπτου σπάνια εμφανίζονταν χωρίς να κουβαλούν μια γάτα, ή μερικές φορές ένα κλαδί, ή να εμφανίζονται με φωτιά στο κεφάλι τους, να μεταμφιέζονται με αυτά τα αντικείμενα και να παρελαύνουν σαν εργάτες της μαγείας. Με αυτόν τον τρόπο ενέπνεαν στους υπηκόους τους ευλάβεια και θαυμασμό, ενώ σε ανθρώπους ούτε πολύ ηλίθιους ούτε πολύ δουλοπρεπείς θα προκαλούσαν απλώς, όπως μου φαίνεται, διασκέδαση και γέλιο. Είναι αξιοθρήνητο να ανατρέξει κανείς στον κατάλογο των μέσων που χρησιμοποίησαν οι πρώτοι δεσπότες για να εγκαθιδρύσουν την τυραννία τους- να ανακαλύψει πόσα μικρά τεχνάσματα χρησιμοποιούσαν, βρίσκοντας πάντα τον πληθυσμό βολικά εύπιστο, εύκολα πιασμένο στα δίχτυα μόλις αυτά απλώνονταν. Πράγματι, ξεγελούσαν πάντα τα θύματά τους τόσο εύκολα ώστε, ενώ τα κορόιδευαν, τα υποδούλωναν περισσότερο…

…Οι δικοί μας ηγέτες χρησιμοποίησαν στη Γαλλία ορισμένα παρόμοια μέσα, όπως φρύνοι, φλοιοί, ιερά σκεύη και σημαίες με χρυσές φλόγες. Όπως και να έχει αυτό, δεν επιθυμώ, από την πλευρά μου, να γίνω δύσπιστος, αφού ούτε εμείς ούτε οι πρόγονοί μας είχαν μέχρι τώρα καμία αφορμή για σκεπτικισμό. Οι βασιλείς μας υπήρξαν πάντοτε τόσο γενναιόδωροι σε καιρό ειρήνης και τόσο γενναίοι σε καιρό πολέμου, ώστε φαίνεται ότι από τη γέννησή τους δεν δημιουργήθηκαν από τη φύση όπως πολλοί άλλοι, αλλά ακόμη και πριν από τη γέννησή τους είχαν οριστεί από τον Παντοδύναμο Θεό για τη διακυβέρνηση και τη διατήρηση αυτού του βασιλείου. Ακόμα κι αν αυτό δεν ήταν έτσι, ωστόσο δεν θα έπρεπε να μπω στο επικλινές έδαφος για να αμφισβητήσω την αλήθεια των παραδόσεών μας ή να τις εξετάσω τόσο αυστηρά ώστε να αφαιρέσω τις ωραίες τους έπαρσεις…

ΑΓΟΡΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΝΟΣ ΜΕΡΟΥΣ ΓΙΑ ΝΑ ΚΥΒΕΡΝΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ

…Δεν είναι τα έφιππα στρατεύματα, δεν είναι οι πεζοπόροι λόχοι, δεν είναι τα όπλα που υπερασπίζονται τον τύραννο. Αυτό δεν φαίνεται αξιόπιστο με την πρώτη σκέψη, αλλά είναι ωστόσο αλήθεια ότι είναι μόνο τέσσερις ή πέντε που συντηρούν τον δικτάτορα, τέσσερις ή πέντε που κρατούν τη χώρα δέσμια σε αυτόν. Πέντε ή έξι είχαν πάντοτε πρόσβαση στο αυτί του και είτε πήγαν σ’ αυτόν με δική τους πρωτοβουλία είτε κλήθηκαν από αυτόν, για να γίνουν συνένοχοι στις σκληρότητές του, σύντροφοι στις απολαύσεις του, υποχείρια στις επιθυμίες του και συμμέτοχοι στις λεηλασίες του. Αυτοί οι έξι διαχειρίζονται τον αρχηγό τους με τόση επιτυχία, ώστε αυτός να θεωρείται υπεύθυνος όχι μόνο για τις δικές του ατασθαλίες, αλλά ακόμη και για τις δικές τους. Οι έξι έχουν εξακόσιους που επωφελούνται κάτω από αυτούς, και με τους εξακόσιους κάνουν ό,τι κατάφεραν με τον τύραννό τους. Οι εξακόσιοι διατηρούν κάτω από αυτούς έξι χιλιάδες, τους οποίους προάγουν σε βαθμό, στους οποίους αναθέτουν τη διακυβέρνηση επαρχιών ή τη διεύθυνση των οικονομικών, προκειμένου να χρησιμεύσουν ως όργανα φιλαργυρίας και σκληρότητας, εκτελώντας τις διαταγές την κατάλληλη στιγμή και προκαλώντας τέτοιο όλεθρο γύρω τους, ώστε δεν θα μπορούσαν να αντέξουν παρά μόνο υπό τη σκιά των εξακοσίων, ούτε να απαλλαγούν από το νόμο και την τιμωρία παρά μόνο μέσω της επιρροής τους…

… Εν ολίγοις, όταν φτάσουμε στο σημείο, μέσω μεγάλων ή μικρών εξυπηρετήσεων, να αποκομίζονται μεγάλα ή μικρά κέρδη υπό έναν τύραννο, βρίσκονται σχεδόν τόσοι άνθρωποι στους οποίους η τυραννία φαίνεται επωφελής όσο και εκείνοι στους οποίους η ελευθερία θα φαινόταν επιθυμητή…

…Έτσι ο δεσπότης υποτάσσει τους υπηκόους του, μερικούς από αυτούς μέσω άλλων, και έτσι προστατεύεται από εκείνους από τους οποίους, αν ήταν αξιοπρεπείς άνθρωποι, θα έπρεπε να προστατεύσει τον εαυτό του- όπως ακριβώς, για να σχίσει κανείς ξύλο, πρέπει να χρησιμοποιήσει μια σφήνα από το ίδιο το ξύλο. Τέτοιοι είναι οι τοξότες του, οι φρουροί του, οι αλεξιπτωτιστές του- όχι ότι οι ίδιοι δεν υποφέρουν περιστασιακά από τα χέρια του, αλλά αυτό το τσούρμο, εγκαταλελειμμένο τόσο από τον Θεό όσο και από τον άνθρωπο, μπορεί να οδηγηθεί να υπομείνει το κακό, αν του επιτραπεί να το διαπράξει, όχι εναντίον εκείνου που τους εκμεταλλεύεται, αλλά εναντίον εκείνων που όπως οι ίδιοι υποτάσσονται, αλλά είναι ανήμποροι. Παρ’ όλα αυτά, παρατηρώντας εκείνους τους ανθρώπους που υπηρετούν με κόπο τον τύραννο για να αποκομίσουν κάποιο κέρδος από την τυραννία του και από την υποταγή του λαού, συχνά με κυριεύει κατάπληξη για την κακία τους και μερικές φορές οίκτος για την ανοησία τους. Διότι, για να είμαι ειλικρινής, μπορεί να είναι με οποιονδήποτε τρόπο παρά μόνο με ανοησία το να πλησιάζεις έναν τύραννο, απομακρυνόμενος ακόμη περισσότερο από την ελευθερία σου και, τρόπον τινά, αγκαλιάζοντας και με τα δύο χέρια την υποτέλειά σου;…

ΝΑ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΠΡΑΚΤΟΡΕΣ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ- ΕΝΑ ΚΑΛΕΣΜΑ ΣΕ ΔΡΑΣΗ

…Αυτοί οι άθλιοι βλέπουν τη λάμψη των θησαυρών του δεσπότη και θαμπώνονται από τη λάμψη της μεγαλοπρέπειάς του. Παρασυρμένοι από αυτή τη λάμψη πλησιάζουν, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι πλησιάζουν μια φλόγα που δεν μπορεί παρά να τους κάψει…

…Ωστόσο, υπάρχει ικανοποίηση όταν εξετάζουν τι κερδίζουν από όλο αυτό το μαρτύριο, τι όφελος αποκομίζουν από όλη την ταλαιπωρία της άθλιας ύπαρξής τους. Στην πραγματικότητα ο λαός δεν κατηγορεί ποτέ τον τύραννο για τα δεινά που υφίσταται, αλλά επιρρίπτει ευθύνες σε όσους τον επηρεάζουν- λαοί, έθνη, όλοι ανταγωνίζονται μεταξύ τους, ακόμη και οι αγρότες, ακόμη και οι καλλιεργητές της γης, αναφέροντας τα ονόματα των ευνοούμενων, αναλύοντας τα ελαττώματά τους και σωρεύοντας πάνω τους χίλιες ύβρεις, χίλιες αισχρότητες, χίλιες κακοδοξίες… Αυτή είναι η δόξα και η τιμή που συσσωρεύεται σε σημαίνοντες ευνοούμενους για τις υπηρεσίες τους από ανθρώπους που, αν μπορούσαν να διαλύσουν τα ζωντανά τους σώματα, θα φώναζαν ακόμα για περισσότερα, μόνο μισοκορεσμένοι από την αγωνία που θα μπορούσαν να δουν. Γιατί ακόμα και όταν οι ευνοούμενοι πεθάνουν, εκείνοι που ζουν μετά δεν τεμπελιάζουν ποτέ να μαυρίσουν τα ονόματα αυτών των ανθρωποφάγων με το μελάνι χιλιάδων στυλό, να σκίσουν τη φήμη τους σε κομμάτια σε χίλια βιβλία και να σύρουν, τρόπον τινά, τα κόκαλά τους στο παρελθόν των μεταγενέστερων, τιμωρώντας τους για πάντα μετά το θάνατό τους για την κακή τους ζωή.

Ας μάθουμε λοιπόν, όσο υπάρχει ακόμα χρόνος, ας μάθουμε να κάνουμε το καλό. Ας υψώσουμε τα μάτια μας προς τον ουρανό για χάρη της τιμής μας, για την ίδια την αγάπη της αρετής, ή, για να μιλήσουμε σοφά, για την αγάπη και τον έπαινο του Παντοδύναμου Θεού, ο οποίος είναι ο αλάθητος μάρτυρας των πράξεών μας και ο δίκαιος κριτής των ελαττωμάτων μας. Όσο για μένα, πιστεύω πραγματικά ότι έχω δίκιο, αφού δεν υπάρχει τίποτα τόσο αντίθετο προς έναν γενναιόδωρο και αγαπητό Θεό όσο η δικτατορία – πιστεύω ότι έχει επιφυλάξει, σε ένα ξεχωριστό σημείο της Κόλασης, κάποια πολύ ιδιαίτερη τιμωρία για τους τυράννους και τους συνεργούς τους.

Αυτές οι επιλογές προέρχονται από το δεύτερο και τρίτο μέρος της μετάφρασης του 1942 του Harry Kurz του "Discours de la servitude volontaire ou le Contr'un", ή, στα αγγλικά, "The Discourse on Voluntary Servitude, or the Anti-Dictator. " Οι επικεφαλίδες είναι πρωτότυπες εδώ και προστέθηκαν για λόγους σαφήνειας.

—Δικτυογραφία :

The Discourse on Voluntary Servitude: How Do Tyrants Secure Cooperation? | Libertarianism.org

https://www.libertarianism.org/publications/essays/discourse-voluntary-servitude-how-do-tyrants-secure-cooperation