800 εκατομμύρια χορήγησε η Ευρωπαϊκή Ενωση για την αναβάθμιση των σιδηροδρόμων και όλα μπήκαν σε τσέπες
Με χρονικό ενός προδιαγεγραμμένου εγκλήματος μοιάζει η τραγωδία των Τεμπών, για το οποίο κανένας εμπλεκόμενος στα σιδηροδρομικά πράγματα δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν γνώριζε. Ο πακτωλός χρημάτων ύψους 800 εκατ. ευρώ, που δόθηκε στην Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Ενωση την περίοδο 2000-2021 για τη βελτίωση του σιδηροδρομικού δικτύου, «κύλησε» στις ράγες χωρίς να μετουσιωθεί σε έργα υποδομής. Αν αυτά τα έργα είχαν ολοκληρωθεί έγκαιρα, το πολύνεκρο δυστύχημα θα είχε αποφευχθεί.
Μάλιστα, από το 2019 και μετά, επί κυβερνήσεως Κυριάκου Μητσοτάκη και υπουργίας Κώστα Αχ. Καραμανλή στο Μεταφορών, οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις και μεθοδεύσεις ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο, με αποτέλεσμα την παραπομπή της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για ζητήματα ασφάλειας, η οποία αποτέλεσε τελικά προφητεία για το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη.
Το ακόμη πιο προκλητικό; Δύο χρόνια μετά το έγκλημα στα Τέμπη τα ευρωπαϊκά κονδύλια για τον ελληνικό σιδηρόδρομο συνεχίζουν να είναι «πεταμένα», αφού δεν εκταμιεύονται ούτε βέβαια προωθούνται προς υλοποίηση. Κάτι που παραδέχθηκε στην ολομέλεια της Βουλής στις 26/02/2025 ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών Χρήστος Σταϊκούρας, ο οποίος δήλωσε ότι παραμένει χωρίς τηλεδιοίκηση μεγάλο μέρος του σιδηροδρομικού δικτύου. Αλλωστε η Κομισιόν τον Δεκέμβριο του 2024 προειδοποίησε την Ελλάδα, κινώντας μάλιστα διαδικασία επί παραβάσει λόγω μη ευθυγράμμισης με τις απαιτήσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων.
Όλο το χρονικό των καθυστερήσεων και των εγκληματικών παραλείψεων και ξετυλίγει το κουβάρι των ευθυνών για την τραγωδία των Τεμπών.
Χορός εκατομμυρίων με ευρωπαϊκό χρήμα
Σχεδόν 800 εκατ. ευρώ έχουν δοθεί στην Ελλάδα από την ΕΕ από το 2000 έως το 2021 για την αναβάθμιση και την τεχνολογική βελτίωση του σιδηροδρομικού δικτύου. Ειδικά από το 2014 η ΕΕ έχει χρηματοδοτήσει 16 έργα μεταφορών στην Ελλάδα με περίπου 700 εκατ. ευρώ, το 90% των οποίων αφορά τις σιδηροδρομικές μεταφορές. Ωστόσο, παρά τον πακτωλό χρημάτων, οι κυβερνήσεις πέταξαν στον βρόντο τα χρήματα αυτά κι άφησαν τον σιδηρόδρομο στο έλεός του. Αδικαιολόγητες καθυστερήσεις, ημιτελή έργα, σκανδαλώδεις εξαιρέσεις και θολές συμβάσεις συνθέτουν το παζλ των εγκληματικών παραλείψεων που μετέτρεψαν τον ελληνικό σιδηρόδρομο στον φονικότερο σε όλη την Ευρώπη, όπως επισήμανε το 2018 και το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR). Μάλιστα, σύμφωνα με την Κομισιόν και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το Περιβάλλον, τις Θαλάσσιες Υποθέσεις και τις Μεταφορές, τα ευρωπαϊκά κονδύλια για τον ελληνικό σιδηρόδρομο προέρχονταν όχι από μία, αλλά από τρεις (!) πηγές: το Πακέτο Πολιτικής Συνοχής, το Ταμείο Ανάκαμψης και τον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη».
Το ERTMS που θα απέτρεπε την τραγωδία
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Ο πρώτος πυλώνας είναι το Πακέτο Πολιτικής Συνοχής, που έχει δώσει στην Ελλάδα 140 εκατ. ευρώ από το 2000 έως το 2021 για την αναβάθμιση και τον εκσυγχρονισμό του κύριου σιδηροδρομικού άξονα, δηλαδή Πάτρα – Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Προμαχώνας, καθώς και για τα συστήματα επικοινωνίας. Στο πλαίσιο του εν λόγω πυλώνα χρηματοδοτήθηκε και το σύστημα σηματοδότησης και επικοινωνιών ERTMS, το οποίο εξαλείφει το ανθρώπινο σφάλμα. Πρόκειται για σύστημα-κλειδί το οποίο, αν υπήρχε στην περίπτωση των Τεμπών, θα σταματούσαν αυτόματα τόσο η επιβατική όσο και η εμπορευματική αμαξοστοιχία, ακόμη κι αν οι μηχανοδηγοί δεν το κατάφερναν.
Παράλληλα, και ο μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη» έχει δώσει 473 εκατ. ευρώ μεταξύ 2014-20 για τη βελτίωση του σιδηροδρομικού δικτύου. Τα δύο εξ αυτών χορηγήθηκαν για το σύστημα ERTMS, που απαρτίζεται από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ελέγχου Τρένων (ETCS) καθώς και από το Παγκόσμιο Σύστημα Κινητών Επικοινωνιών για Σιδηροδρόμους (GSM-R).
Ειδικότερα, το ETCS επιτρέπει τη συνεχή επιτήρηση της μέγιστης επιτρεπόμενης ταχύτητας των συρμών, την αυτόματη προστασία έναντι παραβιάσεων ταχύτητας, καθώς και την αυτόματη ακινητοποίηση του συρμού σε περίπτωση παραβίασης ερυθρού φωτοσήματος. Ακόμη, προσφέρει την απεικόνιση των ενδείξεων των φωτοσημάτων, που μπορούμε να τα φανταστούμε σαν τα φανάρια στους δρόμους, στον θάλαμο μηχανοδήγησης με ηλεκτρονικά μέσα. Το GSM-R, επίσης, είναι ψηφιακό σύστημα επικοινωνίας που καλύπτει όλες τις ανάγκες ασφαλούς επικοινωνίας ενός σύγχρονου σιδηροδρομικού δικτύου.
Η προμήθεια και εγκατάσταση του συστήματος είχε υπογραφεί από τον ΟΣΕ σε δύο συμβάσεις. Η πρώτη, η υπ’ αρ. 10004, υπογράφηκε το μακρινό 2007 και αφορούσε την εγκατάσταση του ETCS σε 88 συρμούς και η δεύτερη, η 10005 του ίδιου έτους, αφορούσε την εγκατάσταση του ETCS στα τμήματα Αχαρναί – Οινόη – Τιθορέα, Οινόη – Χαλκίδα και Δομοκός – Θεσσαλονίκη – Προμαχώνας.
Η πρώτη σύμβαση, αν και με δυσκολίες, υλοποιήθηκε μέχρι το 2016. Οχι όμως και η 10005, καθώς δεν πληρούνταν βασικές προϋποθέσεις για τη λειτουργία του ETCS: η εταιρεία που είχε αναλάβει την εγκατάστασή του δεν μπορούσε να υλοποιήσει τη σύμβαση επειδή δεν υπήρχε η προαπαιτούμενη σηματοδότηση.
01 Η απόφαση για την «Οργανωτική μεταρρύθμιση στον σιδηροδρομικό τομέα» ύψους 5.554.416 ευρώ. Το έργο προέβλεπε πως έως το τέταρτο τρίμηνο του 2023 (!) θα πραγματοποιούνταν «πλήρης εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Συστήματος Διαχείρισης Σιδηροδρομικής Κυκλοφορίας ERTMS». Ομως το έργο που αν είχε ολοκληρωθεί έγκαιρα πιθανόν δεν θα ζούσαμε τα Τέμπη, αν και θα έπρεπε να ξεκινήσει το 2021 και να ολοκληρωθεί το 2026, «σκοντάφτει» σε συνεχείς παρατάσεις καταληκτικών ημερομηνιών
02 Η απόφαση για το έργο «Ψηφιακός μετασχηματισμός του ΟΣΕ» ύψους 46.617.820 ευρώ που, ενώ θα ξεκινούσε τον Φεβρουάριο του 2024, πήρε παράταση για τις 28/02/2025, ακριβώς δύο χρόνια μετά το έγκλημα των Τεμπών.
Η αμαρτωλή σύμβαση 717 του 2014
Το 2014 αποφασίστηκε από την τότε κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου η επανεγκατάσταση του συστήματος σηματοδότησης – τηλεδιοίκησης ώστε να ολοκληρωθεί και η εγκατάσταση του ETCS, που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να είχε γίνει μέχρι το 2016. Το έργο χωρίστηκε σε δύο τμήματα, ωστόσο στα τέλη του 2016 η τότε διοίκηση της ΕΡΓΟΣΕ δήλωσε πως έπρεπε να υπογραφούν συμπληρωματικές συμβάσεις καθώς το έργο δεν προχωρούσε, ζητώντας συμπληρωματική σύμβαση ύψους 13 εκατ. ευρώ, την οποία ενέκρινε και το Ελεγκτικό Συνέδριο. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί στο σύνολό της και οδήγησε στο έγκλημα των Τεμπών. Αυτό επιβεβαιώνει και το πόρισμα του Εθνικού Οργανισμού Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών (ΕΟΔΑΣΑΑΜ) που τόνισε: «Η καθυστέρηση έπαιξε ρόλο στο δυστύχημα και το ελληνικό κράτος εγκατέλειψε τον σιδηρόδρομο».
Αν λοιπόν η σύμβαση είχε ολοκληρωθεί στους προβλεπόμενους χρόνους, ίσως τα 57 θύματα να ζούσαν, αφού θα υπήρχαν πραγματικές τηλεδιοικήσεις και σημάνσεις και δεν θα ήταν όλα εξαρτημένα από έναν σταθμάρχη.
Μάλιστα, η σύμβαση 717 είχε γίνει αντικείμενο εισαγγελικής διερεύνησης στη χώρα μας ήδη από το 2018. Λίγους μήνες, όμως, πριν από την τραγωδία των Τεμπών η υπόθεση μπήκε στο αρχείο από την Οικονομική Εισαγγελία. Ξανάνοιξε αργότερα και τον Δεκέμβριο του 2023 η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία παρενέβη, καθώς η σύμβαση 717 σχετιζόταν με ευρωπαϊκά κονδύλια. Ανέλαβε τη διερεύνηση της υπόθεσης και άσκησε διώξεις σε βαθμό κακουργήματος μεταξύ άλλων για απάτη και απιστία σε βάρος στελεχών που εμπλέκονταν στην εφαρμογή της σύμβασης.
