Πάντα γνωρίζαμε τους κινδύνους της επέκτασης του ΝΑΤΟ ανατολικά

«Η είσοδος της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ είναι η πιο ζωηρή από όλες τις κόκκινες γραμμές για τη ρωσική ελίτ (όχι μόνο τον Putin)».

Του Ted Snider

Το 2008, ο William Burns, ο οποίος είναι τώρα διευθυντής της CIA του Biden αλλά τότε ήταν πρέσβης στη Ρωσία, προειδοποίησε ότι «η είσοδος της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ είναι η πιο έντονη από όλες τις κόκκινες γραμμές για τη ρωσική ελίτ (όχι μόνο τον Putin). Προειδοποίησε την Υπουργό Εξωτερικών Condoleezza Rice ότι «δεν έχω βρει ακόμη κανέναν που να βλέπει την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ ως οτιδήποτε άλλο εκτός από μια άμεση αμφισβήτηση των ρωσικών συμφερόντων».

Ακόμη και χωρίς επέκταση στην Ουκρανία, ο Burns αποκάλεσε την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη «πρόωρη στην καλύτερη περίπτωση και άσκοπα προκλητική στη χειρότερη». Εάν επρόκειτο για την Ουκρανία, ο Burns προειδοποίησε: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Putin θα αντεπιτεθεί σκληρά».

Αλλά ο Burns δεν ήταν ο πρώτος ειδικός στη Ρωσία που άναψε αυτό το προειδοποιητικό σημάδι στον Λευκό Οίκο. Το 1990, καθώς η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε σαν παζλ σε χωριστές χώρες, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ βρέθηκαν σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι αντιμέτωπες με δύο μελλοντικές αλλαγές:

1. Θα μπορούσαν να ενώσουν τα κομμάτια του παζλ σε μια περιεκτική εικόνα ενός ολοκληρωμένου κόσμου που δεν τραβάει νέες γραμμές σε όλη την έκταση της Ευρώπης, που καλωσορίζει τη Ρωσία, υπερβαίνει τα μπλοκ και δημιουργεί μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή δομή ασφάλειας,

2.  Θα μπορούσαν να επισυνάψουν τα νέα  απελευθερωμένα κομμάτια στο ΝΑΤΟ, να αποκλείσουν και να απομονώσουν τη Ρωσία και να σπρώξουν ένα διευρυμένο ΝΑΤΟ ακριβώς στα σύνορα της Ρωσίας.

Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ έχασαν μια ιστορική ευκαιρία συνεργασίας και επέλεξαν το δεύτερο. Ένα πάνθεον ειδικών της Ρωσίας θρήνησε για τη χαμένη ευκαιρία και προειδοποίησε επειγόντως εναντίον της. Ο υπουργός Άμυνας του Προέδρου Clinton, Bill Perry, το χαρακτήρισε «τραγικό» επειδή «είχαμε την ευκαιρία τη δεκαετία του 1990 να οικοδομήσουμε μια μακροχρόνια σχέση συνεργασίας με τη Ρωσία».

Μια λεγεώνα από τους πιο ενημερωμένους και έμπειρους αξιωματούχους των ΗΠΑ προειδοποίησε για αυτή τη χαμένη ευκαιρία γιατί, ακόμη και τότε, ήξεραν δύο πράγματα: ότι το να αφήσουν τη Ρωσία έξω από την ΕΕ και έξω από τη νέα ρύθμιση ασφαλείας και η προέλαση στα σύνορά της θα απειλούσε υπαρξιακά τα συμφέροντα ασφαλείας της Ρωσίας και ότι η κόκκινη γραμμή της Ρωσίας ήταν η Ουκρανία.

Επέκταση του ΝΑΤΟ ανατολικά

Ήδη από το 1997, πριν από οποιαδήποτε επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, ο Jack Matlock, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στη Ρωσία, κατέθεσε ενώπιον της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας ότι «θεωρώ άστοχη την πρόταση της κυβέρνησης να ληφθούν νέα μέλη στο ΝΑΤΟ αυτή τη στιγμή. Εάν εγκριθεί από τη Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών, μπορεί κάλλιστα να μείνει στην ιστορία ως η πιο βαθιά στρατηγική γκάφα που έγινε από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου».

Την ίδια χρονιά, ο George Kennan, ένας άλλος πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στη Ρωσία και ο αρχιτέκτονας της αμερικανικής πολιτικής περιορισμού και επαναφοράς της Σοβιετικής Ένωσης, είπε ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ ανατολικά «θα ήταν το πιο μοιραίο λάθος της αμερικανικής πολιτικής σε ολόκληρο τη μεταψυχρο-πολεμική εποχή». Πρόσθεσε ότι θα «αποκαταστήσει την ατμόσφαιρα του ψυχρού πολέμου». Ο Kennan έγραψε ότι αυτή την άποψη «συμμερίζονται πολλοί άλλοι με εκτενή και, στις περισσότερες περιπτώσεις, πιο πρόσφατη εμπειρία στα ρωσικά θέματα».

Αυτές οι προειδοποιήσεις δεν ήταν ούτε ήπιες ούτε κεκαλυμμένες: «η πιο βαθιά στρατηγική γκάφα», «το πιο μοιραίο λάθος». Και προέρχονταν από τους ανθρώπους που ήξεραν καλύτερα. Αμερικανοί πρέσβεις, εκτός από πρέσβεις στη Ρωσία, υποστήριξαν τις προειδοποιήσεις. Σε ένα άρθρο του 1995 στο New York Review of Books, ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Πολωνία Richard T. Davies προειδοποίησε ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ αγνοούσαν τις καλύτερες συμβουλές των καλύτερων συμβούλων τους. Αλλά ακόμη και αυτές δεν ήταν οι πρώτες προειδοποιήσεις. Οι προειδοποιήσεις ήρθαν από το εσωτερικό της κυβέρνησης Bush από τότε που ξεκίνησε η συζήτηση για την επέκταση του ΝΑΤΟ.

Τον Οκτώβριο του 1990, στην πρώτη ίσως προειδοποίηση, το State Department παρήγαγε μια ανάλυση με θέμα «Ανατολική Ευρώπη και ΝΑΤΟ». Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «δεν είναι προς το συμφέρον του ΝΑΤΟ ή των ΗΠΑ να παραχωρηθεί σε αυτά τα κράτη η πλήρης ένταξη στο ΝΑΤΟ». Προειδοποίησε για «έναν αντισοβιετικό συνασπισμό του οποίου τα σύνορα είναι τα σοβιετικά σύνορα».

Τον ίδιο μήνα, η Διευθύνουσα Ομάδα Ευρωπαϊκής Στρατηγικής (European Strategy Steering Group) των κυβερνήσεων ανέφερε ότι «όλες οι υπηρεσίες συμφωνούν ότι οι κυβερνήσεις της Ανατολικής Ευρώπης δεν θα πρέπει να προσκληθούν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ οποτεδήποτε στο άμεσο μέλλον». Όλες οι υπηρεσίες περιλάμβαναν το Κράτος, την Άμυνα, την NSA και τον Κοινό Αρχηγό του Επιτελείου (Joint Chiefs of Staff).

Το 1992, το Υπουργείο Εξωτερικών (State Department), εξετάζοντας και πάλι την επέκταση του ΝΑΤΟ, ενημερώθηκε από τον Βοηθό Υπουργό Εξωτερικών Thomas Niles ότι η επέκταση προς τα ανατολικά «στην πραγματικότητα θα έλεγε στη Μόσχα ότι το τελικό αποτέλεσμα της εσωτερικής επανάστασης και η εγκατάλειψη της αυτοκρατορίας της Σοβιετικής/Συμφώνου Βαρσοβίας είναι η επέκταση του ΝΑΤΟ στα σύνορά της».

Στο Not One Inch, η M. E. Sarotte λέει ότι «ο Niles συμβούλεψε “να κρατήσουμε τα πράγματα όπως έχουν σχετικά με την ένταξη στο ΝΑΤΟ”». Την ίδια χρονιά, σύμφωνα με την Sarotte, ο Colin Powell, τότε πρόεδρος του Κοινού Επιτελείου, προειδοποίησε ότι «προσωπικά ήταν απρόθυμος να περάσει τη γέφυρα της ένταξης της Ανατολικής Ευρώπης στο ΝΑΤΟ».

Τον Οκτώβριο του 1995, ένα σκάνδαλο ανάγκασε τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Willy Claes να παραιτηθεί. Ο Ruud Lubbers ήταν έτοιμος να τον αντικαταστήσει. Όμως, σε μια λιγότερο ειπωμένη ιστορία των ΗΠΑ, που αγνοούσαν τις προειδοποιήσεις και έκαναν ελιγμούς για να διαμορφώσουν τους στόχους τους, όταν έγινε σαφές ότι ο Lubbers αντιτάχθηκε στα σχέδια των ΗΠΑ για επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, ο διευθυντής σχεδιασμού πολιτικής του State Department, James Steinberg, λέει ότι οι ΗΠΑ αποφάσισαν να αποτρέψουν την άνοδο του Lubbers στην κορυφή του ΝΑΤΟ. Σύμφωνα με την Sarotte, ο Steinberg ανέφερε ότι οι ΗΠΑ «αποφάσισαν μετά ότι δεν θα άφηναν τον Lubbers να έχει το πόστο». Αντίθετα, οι ΗΠΑ οδήγησαν τον Javier Solana στην κορυφή του ΝΑΤΟ. Ο Solana κατέστησε σαφές ότι όταν επρόκειτο για το θέμα της επέκτασης του ΝΑΤΟ ανατολικά, «θα ακολουθούσε την αμερικανική άποψη».

Οι ΗΠΑ γνώριζαν ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ ανατολικά θα εξόργιζε και θα απειλούσε τη Μόσχα. Γνώριζαν επίσης ότι η επέκταση στην Ουκρανία ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητη και απειλητική και αποτελούσε ειδική κόκκινη γραμμή. Γνωρίζοντας την ευαισθησία αυτής της κόκκινης γραμμής, η επέκταση στην Ουκρανία είχε συζητηθεί ιδιαίτερα.

Σε μια συγκινητική έκκληση του 1991 που επικαλέστηκε η Sarotte, ο πρέσβης των ΗΠΑ στη Μόσχα, Robert Strauss – ένας άλλος από εκείνους τους ειδικούς που, σύμφωνα με τα λόγια του Kennan, είχε την πιο εκτεταμένη και πιο πρόσφατη εμπειρία – προειδοποίησε ότι «το πιο επαναστατικό γεγονός του 1991 για τη Ρωσία μπορεί να μην είναι η κατάρρευση του κομμουνισμού, αλλά η απώλεια εδάφους που οι Ρώσοι όλων των πολιτικών στρωμάτων θεωρούν μέρος του δικού τους πολιτικού σώματος και πολύ κοντά σε αυτό: την Ουκρανία».

Στα απομνημονεύματά του, Duty, ο Robert Gates είπε, «η προσπάθεια να φέρουν τη Γεωργία και την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ ήταν πραγματικά υπερβολική». Πρόσθεσε ότι «αυτό αγνοούσε απερίσκεπτα κάτι που οι Ρώσοι θεωρούσαν δικά τους ζωτικά εθνικά συμφέροντα».

Για αυτούς τους λόγους, ένα εσωτερικό προσχέδιο του 1991 συνιστούσε να αφεθεί «η δυνατότητα της Ουκρανίας να ενταχθεί στο πρόγραμμα σύνδεσης του ΝΑΤΟ» σε «μεταγενέστερο χρόνο».

Η Ουκρανία ήταν επίσης μια ευαίσθητη περίπτωση επειδή διέθετε πρώην σοβιετικά πυρηνικά όπλα στο έδαφός της, τα οποία, κατά καιρούς,  οι Ουκρανοί ήταν απρόθυμοι να παραδώσουν. Όμως, ακόμη και με την ένταξη στο ΝΑΤΟ ως το καρότο για την αποστολή των πυρηνικών όπλων στη Ρωσία, οι ειδικοί ήταν απρόθυμοι να προσφέρουν ένταξη στο ΝΑΤΟ στην Ουκρανία και να περάσουν την κόκκινη γραμμή της Ρωσίας.

Το 1993, ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Clinton, Anthony Lake, ένας επιθετικός υποστηρικτής της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, είπε στους Βρετανούς ότι αν δεχτούν την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ, αυτό θα έλυνε το πυρηνικό πρόβλημα. Το αρχείο δείχνει, σύμφωνα με την Sarotte, ότι οι Βρετανοί απάντησαν με δυσπιστία. Υπενθύμισαν στον Lake ότι «η επέκταση του ΝΑΤΟ ώστε να συμπεριλάβει την Ουκρανία θα ξεπερνούσε την πιο κόκκινη από τις ρωσικές κόκκινες γραμμές». Αυτό ήταν γνωστό πριν από τρεις δεκαετίες.

Ακόμη και ο Richard Holbrooke, ο οποίος ώθησε επιθετικά την επέκταση, γνώριζε ότι «η Ουκρανία είναι το πιο λεπτό ζήτημα» και ότι έπρεπε να αντιμετωπιστεί διαφορετικά. Γνώριζε ότι η Ουκρανία ήταν μια κόκκινη γραμμή που πιθανότατα δεν μπορούσε να ξεπεραστεί, αποκαλώντας το ΝΑΤΟ «μια συμμαχία στην οποία πιθανότατα δεν μπορεί ποτέ να μπει…» Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Javier Solana, ο οποίος υποσχέθηκε ότι η άποψή του για την επέκταση του ΝΑΤΟ «θα ακολουθούσε την αμερικανική άποψη», γνώριζε ότι η επέκταση στις χώρες της Βαλτικής και την Ουκρανία ήταν «το πιο δύσκολο μέρος της διεύρυνσης».

OΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΕΔΩ:https://www.seferou-maria.gr

Μετάφραση από τη Μαρία Σεφέρου